Bolivia is een ongelofelijk divers land. Op cultureel vlak, in natuurlijke rijkdommen en in de landbouw. De hooglanden en valleien bieden een grote verscheidenheid aan aardappelgewassen en bonen. Je vindt er ook lama's, alpaca's en schapen. In de laaglanden zijn vooral maïs, bonen, pinda’s en pompoenen belangrijk voor de inheemse gemeenschappen.
De aardappelteelt in Bolivia
In de hoge Andes is vooral de aardappel thuis. De Boliviaanse bevolking eet heel veel aardappelen en kan daarvoor kiezen uit verschillende soorten. Aardappelen zijn voor veel boeren de voornaamste bron van inkomsten. Sommige gemeenschappen telen bijna 100 verschillende aardappelrassen.
Die verscheidenheid aan aardappelrassen wordt nu bedreigd. Om te voldoen aan de regelgeving, moeten alle zaden geregistreerd en gecertificeerd worden. Grote zaadbedrijven certificeren soorten en worden er zo de wettelijke eigenaar van. Zij beslissen dan ook wie deze aardappelen mag produceren en op welke manier. De kleine boeren worden van hen afhankelijk.
De voorbije 20 jaar werden in Bolivia bijvoorbeeld nieuwe aardappelrassen geïntroduceerd, waardoor de productie van meer dan 60 inheemse aardappelrassen daalde. De nieuwe soorten zijn eigendom van zaadbedrijven. Om optimaal te renderen moeten ze geteeld worden met aangepaste (kunst)meststoffen en pesticiden die door dezelfde bedrijven verkocht worden. Het resultaat: een uniforme aardappel die er altijd hetzelfde uitziet en hetzelfde smaakt. Weg met de diversiteit die nu nog bestaat bij de inheemse boeren. Bovendien verliezen de lokale boeren de controle over de grondstoffen die nodig zijn voor de aardappelproductie, voor hun inkomen en voedselzekerheid.
"Sommige gemeenschappen telen bijna 100 verschillende aardappelrassen."
Eigen aardappelen beschermen
Om de rijke diversiteit aan aardappelen niet aan de grote bedrijven te verliezen, besloten de gemeenschappen een eigen register te beginnen om aan de zadenwet te voldoen. Met de hulp van CENDA, een partner van Broederlijk Delen, beschrijven en registreren ze alle soorten die in hun dorp voorkomen. Zo proberen ze de eigendomsrechten van deze aardappelsoorten bij de gemeenschappen te houden. “Het is van groot belang dat het pootgoed van de verschillende inheemse aardappelrassen in handen blijft van die gemeenschappen. Ze zoeken manieren om zich te verdedigen tegen de dreiging van de grote bedrijven, tegen de dreigende afhankelijkheid”, zegt Lidia Paz Hildalgo, landbouwkundig ingenieur en verantwoordelijke voedselzekerheid en -soevereiniteit bij CENDA.
Het registreren van de lokale aardappelsoorten gaat via een akteboek waarin alle gegevens notarieel worden vastgelegd. Alle aangesloten boeren brengen hun eigen variëteiten mee. CENDA stelt camera’s ter beschikking zodat de boeren alle stadia van de aardappelplant kunnen registreren. Van het pootgoed over de bloesems tot de geoogste aardappelen. Het uitzicht, de smaak, de geur en de kleur wordt beschreven.
“We hebben zoveel variëteiten, dat we het soms zelf niet weten. Er bestaat een wet om al die soorten te registreren maar die kenden wij niet voldoende. Daarom dachten we samen na over hoe we de beste aardappelsoorten konden vastleggen in een register. Zo kunnen ze ons deze soorten niet afnemen,” vertelt boer Wildo Quintana Campos uit de gemeenschap Chillavi.
"Vrouwen spelen een belangrijke rol in het kweken en behouden van de aardappeldiversiteit."
Vrouwen en zadenruil
Vrouwen spelen een belangrijke rol in het kweken en behouden van de aardappeldiversiteit. Ze nemen deel aan ruilbeurzen waar ze hun eigen plantgoed tonen en uitwisselen met andere boeren uit de streek. Dikwijls worden op die beurzen wel 160 verschillende variëteiten uitgewisseld. Boeren met de grootste diversiteit aan aardappelvariëteiten kunnen een prijs winnen, en dat zijn vaak vrouwen. Bovendien houden ze met de uitwisseling van plantgoed een oude traditie van zadenruil in ere. (foto )
De zaadregisters en de ruilbeurzen maken inheemse gemeenschappen weerbaarder. Ze blijven onafhankelijk van de grote agrobedrijven. De agrobiodiversiteit wordt in stand gehouden en de boeren kunnen zelf aardappelrassen selecteren die aangepast zijn aan de lokale omstandigheden en het wijzigende klimaat.
Bekijk ook het campagnefilmpje van Broederlijk Delen met het verhaal van de aardappelboeren in Bolivia:
