Grietje Raaphorst runt met haar partner Nordic Maize Breeding, het enige maïsveredelingsbedrijf van Nederland. Ze ontwikkelen rassen in nauwe samenwerking met landbouwers, rassen met klinkende namen als Flynt, Empower, Joy en Ambient. Ze kunnen vroeg geoogst worden, wat vele voordelen heeft voor boer en bodem, en kunnen goed tegen kou. Maar veredelen is niet zonder risico, zegt Raaphorst. Ze vertelt hoe de opkomst van patenteerbare planteigenschappen haar werk bemoeilijkt: “Wie wil veredelen, kiest geen gemakkelijke weg."
Zaden zijn je levenswerk en inkomstenbron. Veredelen is een mooi maar steeds zeldzamer beroep. Hoe is dat voor jou?
Wie wil veredelen, kiest geen gemakkelijke weg! Maar het is een mensenrecht, waar je veel liefde en bijzonder gewas aan de slag gingen. Het was bekend dat bedrijven als Monsanto (nu Bayer, nvdr) er niet voor terugdeinzen om claims bij boeren neer te leggen. Gewoon al het idee dat er mogelijk een bedrijf een patent heeft op de eigenschappen waarop je veredelt, heeft een afschrikkend effect. Patenten op eigenschappen leiden tot een angstcultuur.
Dat heb je zelf ook ondervonden.
Een tweetal jaar geleden ontdekten we via No Patents on Seeds dat het Duitse veredelingsbedrijf KWS patenten heeft op kouderesistentie en verteerbaarheid van maïs. Daardoor hadden zij het alleenrecht op die eigenschappen verkregen. En dat terwijl wij er al zo lang mee werken!
"Het probleem is dat veel zaadveredelingsbedrijven in handen zijn van chemiebedrijven. Zo wordt zaad misbruikt om chemie te kunnen verkopen." - Grietje Raaphorst
Ik vind het niet verkeerd om rassen na jarenlang veredelingswerk wettelijk te beschermen. Ook wij hebben kwekersrecht op onze rassen. Het probleem is dat veel zaadveredelingsbedrijven in handen zijn van chemiebedrijven. En zo wordt zaad misbruikt om chemie te kunnen verkopen. Dat zie je bijvoorbeeld bij herbicidentolerante maïs, die genetisch ontwikkeld is om samen met herbiciden te verkopen.
Wat zijn de gevolgen van die patenten?
KWS kan nu een claim bij ons neerleggen en dan moeten we aantonen dat we hun eigendomsrechten niet schenden. We hebben bekeken hoe dat moest en toen bleek dat KWS ook het patent heeft op het kunnen screenen op hun gepatenteerde genen!
"Gewoon al het idee dat er mogelijk een bedrijf een patent heeft op de eigenschappen waarop je veredelt, heeft een afschrikkend effect." - Grietje Raaphorst
We waren verbijsterd dat net die eigenschappen gepatenteerd waren, omdat ze van zoveel factoren afhankelijk zijn. Het zijn heel algemene eigenschappen waar veel veredelaars op veredelen.
Hoe hebben jullie daarop gereageerd?
Met No Patents on Seeds hebben we bezwaar aangetekend tegen de patenten, maar het werd afgewezen door het Europese Patentbureau (EPO, European Patent Office) en de patenten blijven bestaan. We zijn aan het bekijken welke stappen we nog kunnen zetten.
Intussen heeft KWS contact opgenomen om in gesprek te gaan, maar ze wilden niet dat er vertegenwoordigers van No Patents on Seeds bij zouden zijn. Op mijn voorstel om samen met vertegenwoordigers van onze branchevereniging Plantum en het Louis Bolk Instituut te komen, kreeg ik geen antwoord.
Jullie zijn zeker niet de enige veredelaars die tegen het probleem aanbotsen. Recent nog werden patenten goedgekeurd voor ziekteresistentie bij de tomaat, een eigenschap die ook in de natuur al aanwezig is.
Frans Carree van De Bolster buigt zich hierover met No Patents On Seeds, om die patenten aan te vechten. Onze Nederlandse beleidsmakers komen (onder meer in een reportage van Agros, nvdr) naar voor als voorstanders van patenten. In de praktijk is er veel weerstand.
Intussen raast het biotech onderzoek verder … wat denk je over nieuwe genomische technieken (NGT’s) zoals CRISPR/Cas9? Zouden die aanvaardbaar zijn als ze niet patenteerbaar zouden zijn?
Ik vind CRISPR/Cas9 een fantastische techniek, laat daar geen misverstand over zijn! Ik was oprecht blij te horen dat twee vrouwen, Emmanuelle Charpentier en Jennifer Doudna, hiervoor in 2020 de Nobelprijs hadden gekregen. Maar zijzelf zitten nu in een juridisch conflict verwikkeld omdat een derde onderzoeker, Feng Zhang, het recht op het patent zou hebben. Net dit conflict toont het probleem: plantenveredeling is een gepatenteerd verdienmodel geworden in plaats van een manier om voedselvoorziening te garanderen.
"Plantveredeling is een gepatenteerd verdienmodel geworden in plaats van een manier om voedselvoorziening te garanderen." - Grietje Raaphorst
Dat ggo’s (genetisch gemanipuleerde organismen) de honger uit de wereld zouden helpen, is een oud narratief dat tot vandaag duidelijk niet klopt. Over NGT’s zeggen ze nu dat ze nodig zijn om de landbouw te verduurzamen. Daar zal ook niets van in huis komen. Het is niet omdat je een eigenschap van een gewas verandert, dat je de teelt daarom duurzaam kan noemen.
Het is de manier waarop je teelt die telt. Een monocultuur van NGT-gewassen kan je niet duurzaam noemen. Je mag dan nog ziekteresistenties inbouwen, als de teelt niet duurzaam gebeurt, wordt die ziekteresistentie meteen toch weer doorbroken. NGT’s zullen de schaalvergroting nog meer in de hand werken en ze kunnen zaden nog duurder maken.
Wat velen niet weten, is dat er manieren zijn om NGT's te detecteren in de gewassen. Ieder die vrij wil blijven van NGT's is daarbij gebaat. Ook voor de consument zal dat in de toekomst cruciaal zijn om keuzevrijheid en transparantie te beschermen.
Hoe moeten we volgens jou in de toekomst gewassen gaan telen?
Kijk naar de manier waarop gewassen al eeuwenlang zijn veredeld. Tal van inheemse bevolkingsgroepen hebben mooie en diverse variëteiten ontwikkeld. Maar vooral in westerse landen is de combinatie van zaadveredeling en de verkoop van kunstmest en pesticiden een verdienmodel geworden. Nordic Maize Breeding toont dat regionale veredeling werkt, ook bij ons in het Westen. En dat stemt mij hoopvol: wij bieden een alternatief.
We moeten met z’n allen opkomen voor het belang van zaadsoevereiniteit. Veredelen is een mensenrecht waar veel liefde en passie in zit. Ik begrijp niet dat we dit zomaar van ons laten afnemen! Ik hoop dat eigen zaadveredeling opnieuw een kenmerk van onze cultuur wordt, zoals het op veel plekken nog altijd is. En dat we weer een beetje minder afhankelijk zouden worden van de grote multinationals.
Meer weten: website van Nordic Maize Breeding
Dit artikel werd eerst gepubliceerd op www.desmaakzaak.be, een initiatief van Solidagro.
Met portretten uit de agro-ecologische beweging toont Voedsel Anders wat mogelijk is. Je vindt alle portretten hier.
Wil je meer weten over hoe ons zaaigoed in handen van multinationals is gekomen? Ben je benieuwd waarom hoogwaardig boerenzaad vaak niet voldoet aan de voorwaarden van de zadenwetten? Of wil je ontdekken hoe boerenbewegingen wereldwijd zich verzetten tegen de stille overname van ons zaad? Lees dan de brochure "Van wie is het zaad", een publicatie door Broederlijk Delen, Solidagro en Voedsel Anders.
