Wanneer dr. Charito Medina over landbouw praat, gaat het niet alleen over gewassen, maar over mensen, kennis en macht. Als dokter in de milieu-biologie (University of Guelph) stond hij in 1985 aan de wieg van MASIPAG, het Filipijnse netwerk van boeren en wetenschappers dat vandaag 30.000 leden telt. Met MASIPAG wil hij het zelfbewustzijn van boeren en boerinnen versterken en hun stem laten doorklinken in het beleid dat hun leven beïnvloedt. In dit interview vertelt de gepassioneerde dr. Charito waarom het zo belangrijk blijft dat boeren mee kunnen beslissen.
MASIPAG ontstond als reactie op de negatieve gevolgen van de groene revolutie. Die begon vanaf de jaren 1960 met de invoer van hoogrenderende rijstsoorten, kunstmest en pesticiden om de landbouwproductie te verhogen. De verschuiving naar industriële landbouw veranderde ook de band van boeren met hun eigen kennis.
Dr. Medina: “Er wordt wel eens gezegd dat door de groene revolutie, rijstboeren zijn vergeten hoe ze rijst op traditionele manier moeten telen. Traditionele kennis raakte steeds meer in de vergetelheid. Moderne technologieën namen haar plaats in. Voorlichters overtuigden boeren om kunstmest en pesticiden te gebruiken. Het traditionele voedselsysteem veranderde in een alternatief dat volledig onder controle staat van multinationals.”
“Die nefaste ontwikkeling proberen we terug te draaien. En met succes! Onze boeren hebben al meer dan zevenhonderd traditionele rijstvariëteiten ontwikkeld. Meer dan zeventig rijstveredelaars, zes maïsveredelaars en twee veredelaars van inheemse kippen zijn lid van MASIPAG.”
Ggo’s zijn een manier om zaadgoed verder te privatiseren. Via patentering worden zaden het eigendom van bedrijven. Zo krijgen zij nog meer controle over ons voedselsysteem.
Waarom is MASIPAG gekant tegen genetische modificatie van gewassen?
“In de eerste plaats zijn er veiligheidsrisico's. De tests op nieuwe genetisch gemodificeerde gewassen (ggo’s) zijn te beperkt en houden geen rekening met mogelijke chronische gezondheidseffecten. Zeker bij basisvoedsel zoals rijst zou dat meegenomen moeten worden in de risicobeoordeling. We vrezen bovendien dat ggo’s onze traditionele variëteiten gaan besmetten en verdringen.”
“Maar het probleem gaat veel dieper dan technische risico’s. Ggo’s zijn een manier om zaadgoed verder te privatiseren. Ze zijn patenteerbaar, zelfs als er maar een kleine genetische aanpassing gebeurde. Via patentering worden zaden het eigendom van bedrijven. Zo krijgen zij nog meer controle over ons voedselsysteem. Zaaigoed was ooit van ons allemaal, een common good.”
Bedoel je dat met patenten een nieuwe stap gezet wordt in het toe-eigenen van ons zaaigoed?
“Inderdaad. Die overname van eigenaarschap is al langer bezig. Eerst gebeurde het op technisch niveau met de introductie van de zogenaamde hybride-variëteiten. Die kunnen boeren niet zelf vermeerderen, waardoor ze jaarlijks opnieuw zaad moeten aankopen. Het zijn vaak variëteiten die veel chemie nodig hebben, pesticiden en kunstmeststoffen, die door dezelfde bedrijven worden verkocht. Later ontstond regelgeving die dit proces verder in de hand werkt.”
“Zo was er de UPOV (International Union for the Protection of New Varieties of Plants) die het kwekerscertificaat vastlegde. Met dit certificaat krijgt de veredelaar twintig jaar lang het monopolie op productie en verkoop van zijn ras. UPOV beschermt zo het werk van zaadveredelingsbedrijven. In de loop van de jaren werden de boerenrechten steeds verder aan de kant geschoven. Het kwekerscertificaat is eigenlijk de tussenstap naar patentrecht.” (77 landen, waaronder België, zijn lid van de UPOV en ook de Filipijnen overweegt het lidmaatschap, nvdr).
“Zo krijgen bedrijven het eigenaarschap van ons zaadgoed in handen. Overheden helpen daarbij met hun zadenwetten die gebaseerd zijn op beslissingen van de UPOV, zogenaamd om honger uit de wereld te helpen. Maar dit is niet de juiste manier. Ook ggo’s zullen daar niet bij helpen. Honger is een gevolg van armoede, een gebrek aan werkgelegenheid en onvoldoende toegang tot grond voor kleine boeren.” (77 landen, waaronder België, zijn lid van de UPOV en ook de Filipijnen overweegt het lidmaatschap, nvdr).
Een veelbesproken ggo is gouden rijst. Via genetische manipulatie bevat die bètacaroteen, een bouwsteen voor vitamine A. Volgens de ontwikkelaars zou gouden rijst het vitamine A-tekort in gebieden met ondervoeding kunnen oplossen. In 2021 keurden de Filipijnen als eerste land de commerciële teelt van het gewas goed. Wat is jullie mening daarover?
“Gouden rijst zal het vitamine-A tekort niet oplossen. Het bètacaroteen breekt af tijdens de bewaring. Na drie maanden is 40% verdwenen. Tijdens het koken verdwijnt nog eens een kwart. Bovendien neemt het lichaam bètacaroteen alleen op als het samen met vetten, wordt gegeten, zoals bakolie. Maar arme mensen gebruiken geen bakolie, wel gefermenteerde vissaus.”
“Mensen in armoede hebben niet alleen een tekort aan vitamine A, maar ook aan andere vitamines en mineralen. Je kan niet op één gewas leunen om ondervoeding op te lossen. Arme mensen hebben onvoldoende toegang tot een evenwichtig dieet en boeren hebben onvoldoende toegang tot grond. Gouden rijst zal die problemen niet oplossen. Integendeel, het is een manier om controle over onze voedselsystemen te versterken.”
In april 2024 gaf een Filipijnse rechtbank jullie gelijk in jullie bezwaar tegen gouden rijst. Op basis van welke argumenten deed de rechter deze uitspraak?
“Voorafgaand aan de goedkeuring moest het ministerie voor Volksgezondheid een risicobeoordeling doen. Die was slordig en onbetrouwbaar. De rechter oordeelde dat het grondwettelijk recht op een ecologisch evenwicht was geschonden. Het ministerie moet nu maatregelen treffen om de risicobeoordeling te verbeteren zodat de gezondheid van burgers en het milieu beter beschermd worden.”
We zijn een rechtzaak gestart tegen het uitrollen van gouden rijst. De rechter gaf ons gelijk: het grondwettelijk recht op een ecologisch evenwicht was geschonden.
“Voorlopig zitten we goed, maar als de overheid een toereikend monitoringsysteem en degelijke risicobeoordeling invoert, kunnen ggo’s zoals gouden rijst alsnog worden goedgekeurd. Tegen de uitspraak is trouwens beroep aangetekend op basis van procedurele en juridisch-technische argumentatie.”
“Ik vrees dat op het einde van de rit de biotechbedrijven gaan winnen. In de Filipijnen zijn al drie genetisch gemodificeerde bananen goedgekeurd. Omdat de manipulatie gebeurde met genen van dezelfde soort, valt het niet onder de Filipijnse ggo-regels. Wij betreuren dat en pleiten ervoor om zulke gevallen onder dezelfde wet te behandelen.”
Hoe zie je de rol van Europa en de VS bij de privatisering van zaden?
“Veel bilaterale en multilaterale akkoorden tussen westerse landen en landen uit het Globale Zuiden bevatten bepalingen over plantenrassen. Die zijn meestal gebaseerd op UPOV en leiden tot privatisering. Ook in de Filipijnen hebben we een zadenwet die vooral grote bedrijven bevoordeelt. Onze eigen boerenrassen worden dan niet langer erkend.”
Op 11 november organiseert Voedsel Anders, een van de organisaties achter deze website, in Mechelen de feestelijke opening van Food.Film.Fest met de vertoning van de prachtige inspirerende film The Last Seed. Er zal ook een panelgesprek zijn over de rol van zadensoevereiniteit voor ons voedselsysteem. Interesse? Klik hier!
Wil je meer weten over hoe ons zaaigoed in handen van multinationals is gekomen? Ben je benieuwd waarom hoogwaardig boerenzaad vaak niet voldoet aan de voorwaarden van de zadenwetten? Of wil je ontdekken hoe boerenbewegingen wereldwijd zich verzetten tegen de stille overname van ons zaad? Lees dan onze brochure, "Van wie is het zaad"?